Η Φάνη Φτάκα γράφει για τις δυσκολίες των μαθητριών στις αρχές του 20ου αιώνα στην Κοζάνη

Σήμερα ξεκινά με αισιοδοξία η νέα σχολική χρονιά 2022-23!Καλή φώτιση και Καλή δύναμη σε όλους, μαθητές και εκπαιδευτικούς !Μαζί με τις ευχές για καλή φώτιση και καλή πρόοδο σε όλους τους μαθητές, μα περισσότερο από όλους στους καινούριους, στα πρωτάκια, επιβάλλεται να θυμηθούμε σήμερα ότι ο δρόμος για τη γνώση δεν ήταν πάντα τόσο ανοιχτός και χωρίς προβλήματα για όλους. Ανυπέρβλητα εμπόδια υψώνονταν πολλές φορές για την εκπαίδευση των γυναικών και των κοριτσιών ειδικότερα, που πήγαζαν από αγκυλώσεις και αναχρονιστικές πολιτικές και νοοτροπίες κρατικές, θρησκευτικές, κοινωνικές, οικογενειακές.Δεν είναι και τόσο μακρινή η εποχή που τα περισσότερα κοριτσάκια στην Ελλάδα και αλλού δεν είχαν το αναφαίρετο σήμερα δικαίωμα πρόσβασης στη μόρφωση. Παρακολουθούσαν μια ή το πολύ δυο τάξεις στο Δημοτικό Σχολείο κι ύστερα ο μόνος αποδεκτός κοινωνικός τους ρόλος ήταν η ανατροφή των μικρότερων αδελφών τους ή το πώς θα γίνουν οι ίδιες καλοί σύζυγοι και μητέρες.Ακόμα και σήμερα όμως σε χώρες τριτοκοσμικές σαν το Αφγανιστάν, υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν, απαγορεύτηκε από τον Αύγουστο 2021 η είσοδος των κοριτσιών στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο-Λύκειο). Παρά τη σκληρότητα του καθεστώτος, πριν λίγες μόλις μέρες οι μαθήτριες πέντε δημόσιων σχολείων της επαρχίας Πάκτια στο Ανατολικό Αφγανιστάν βρίσκοντας και φέτος τις πόρτες των σχολείων τους κλειστές γι’ αυτές, δεν έκατσαν με σταυρωμένα χέρια. Βγήκαν ξαφνικά στους δρόμους με τις μπούργκες διαδηλώνοντας ειρηνικά ενάντια σ’ αυτή την ανιστόρητη απόφαση. Σύμφωνα με στοιχεία της Unicef 3.000.000 κορίτσια από τον Αύγουστο 2021 μόνο στο Αφγανιστάν εχουν αποκλειστεί από το αναφαίρετο δικαίωμα όλων των παιδιών στη μόρφωση στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση, που στη χώρα μας είναι πλέον υποχρεωτική και για τα δυο φύλα.Στην Κοζάνη, αν και οι πρώτες σχολές-σχολεία για τα αγόρια δημιουργήθηκαν το 1668, οι κάτοικοι της πόλης ενδιαφέρθηκαν πολύ νωρίς και για την εκπαίδευση των κοριτσιών. Η εισροή κυρίως νεωτεριστικών ιδεών μέσω του διαμετακομιστικού εμπορίου με τις παροικίες του εξωτερικού στην Αυστροουγγαρία και Γερμανία θα οδηγήσει στη δημιουργία του πρώτου σχολείου για τα κορίτσια των αστικών οικογενειών, εκατό χρόνια αργότερα, το 1775.Από το έτος 1862 με απόφαση της τοπικής επιτροπής σχολείων, τα κορίτσια διδάσκονται ξεχωριστά από τα αγόρια, σε ενοικιαζόμενα σπίτια, δημιουργώντας έτσι το πρώτο Κατώτερο Παρθεναγωγείο. Το Παρθεναγωγείο αρχικά λειτουργεί με 54 μαθήτριες και διευθύντρια τη Σοφία Στρατηγοπούλου. Το σημερινό καλαίσθητο Δημοτικό Σχολείο Χαρισίου Μεγδανη (3ο κ 4ο Δημοτικό Σχολείο) ήταν το πρώτο δημόσιο κατώτερο Παρθεναγωγείο που απέκτησε επιτέλους δική του στέγη και πρωτολειτούργησε μόλις το 1915. Τότε άρχισε να λειτουργεί και το πρώτο Ανώτερο Δημόσιο Αστικό Παρθεναγωγείο, γυμνασιακού επιπέδου, μονοτάξιο στην αρχή και στη συνέχεια τετρατάξιο. Την ίδια χρονιά δημιουργούνται και τα α πρώτα δημόσια διδασκαλεία θηλέων σε μεγάλες πόλεις της Ελλάδας. Στην Κοζάνη ιδρύεται Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης το 1918.Το πρώτο Γυμνάσιο Θηλέων λειτούργησε μόλις το 1936, απορροφώντας τις μαθήτριες του Ανώτερου Παρθεναγωγείου, το οποίο καταργήθηκε την ίδια χρονιά.Παρά την πρόοδο όμως των μέσων και των μέτρων εκπαίδευσης από τη μεριά της πολιτείας στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, ο αναλφαβητισμός εξακολουθεί να δέρνει τα κοριτσάκια των λαϊκών κυρίως στρωμάτων. Πολλά από αυτά αναγκάζονται προπολεμικά να διακόψουν το σχολείο για να ασχοληθούν με το νοικοκυριό του σπιτιού από τα 11 τους χρόνια ή από μικρότερη ακόμα ηλικία.Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πεθερά μου Ρούσσα Τσικριτζή,( γεν. το 1926) που παρά την πίεση των δασκάλων του Παρθεναγωγείου της Κοζάνης στους γονείς της να συνεχίσει το σχολείο, (ήταν άριστη μαθήτρια), στάλθηκε το 1937 στο χωριό (Κάλιανη-Αιανή) για να μαγειρεύει και να φροντίζει τα μεγαλύτερα αδέλφια της, που κρατούσαν μπακάλικο εκεί, στερώντας έτσι από την τοπική κοινωνία ένα δυνατό τεχνικό μυαλό, που έλυνε σταυρόλεξα μέχρι τα 94 χρόνια της.Αλλά και πολλά άλλα κορίτσια της μεσαίας τάξης των εμπόρων και των επαγγελματιών, παρότι απόφοιτες του Ανώτερου Δημόσιου Αστικού Παρθεναγωγείου, δεν μπόρεσαν παρά την επιθυμία τους να συνεχίσουν τις σπουδές τους στο Διδασκαλείο που λειτουργούσε μέσα στην πόλη της Κοζάνης από το 1915, εξαιτίας της αναχρονιστικής οικογενειακής νοοτροπίας της εποχής, που προόριζε τις γυναίκες μόνο για το σπίτι.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα η Ιφιγένεια Δρίζη-Κουτσοσίμου, (γεν 1917), που όταν ζήτησε από τα δυο της αδέλφια Θοδωρο (μπακαλη) και Θανάση Κουτσοσίμο, (Δ/ντη της Εθνικής Τράπεζας αργότερα) να συνεχίσει τις σπουδές της στο Διδασκαλείο για να γίνει δασκάλα έλαβε την αποστομωτική απάντηση «Οσο για να σε παντρεψουμε έχουμε, εκεί που θα πας, θα σε φαν’ τα χωριά»!Έτσι εκείνο που μένει ως κυρίαρχο να ευχηθούμε είναιΚαλή Χρονιά με ανοιχτά μυαλά για όλους, μικρούς και μεγάλους! ………..ΥΣ. Μαθήτριες απόφοιτες του Ανωτέρου Δημόσιου Αστικού Παρθεναγωγείου Κοζάνης έτους 1933-34, η Ιφιγένεια Δρίζη-Κουτσοσίμου στην τελευταία σειρά στα σκαλιά, δεύτερη από δεξιά με τις άσπρες κάλτσες