Γιώργος Κασαπίδης: «Η απολιγνιτοποίηση δεν είναι μόνο ζήτημα χρημάτων»
Η πράσινη μετάβαση δεν αφορά αποκλειστικά το μείγμα της ηλεκτροπαραγωγής αλλά το σύνολο της οικονομίας, τονίζει ο περιφερειάρχης Δυτικής Μακεδονίας, Γιώργος Κασαπίδης, στην περιφέρεια του οποίου βρίσκονται ορισμένες από τις πιο σημαντικές μονάδες λιγνίτη, οι οποίες θα κλείσουν.
Η οικονομία της περιφέρειάς σας είχε μέχρι τώρα σοβαρή οικονομική εξάρτηση από τον λιγνίτη. Πόσο ανησυχούν οι κάτοικοι για την πράσινη μετάβαση;
Από το 1956, όταν ξεκίνησε η εκτεταμένη αξιοποίηση του εγχώριου λιγνίτη στην ηλεκτροπαραγωγή της χώρας, το παραγωγικό μοντέλο της Δυτικής Μακεδονίας δομήθηκε με βάση τις συνεχώς αυξανόμενες ανάγκες της λιγνιτικής βιομηχανίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στην κορύφωση της λιγνιτικής εξάρτησης, από το 2004 μέχρι το 2011, για κάθε 1 ευρώ που παραγόταν στη Δυτική Μακεδονία, τα 40 λεπτά προέρχονταν άμεσα ή έμμεσα από την εξόρυξη και καύση του λιγνίτη. Το γεγονός αυτό δημιούργησε συνθήκες μονοκαλλιέργειας, οι οποίες σήμερα έχουν προσλάβει χαρακτηριστικά αναπτυξιακής παθογένειας. Για τον λόγο αυτόν, είναι απολύτως εύλογο να δημιουργείται έντονη ανησυχία στην τοπική κοινωνία. Θα πρέπει ωστόσο σε αυτό το σημείο να τονίσουμε ότι η απολιγνιτοποίηση στην περιοχή μας, με όρους όγκου εξόρυξης, μεγέθους παραγωγής ενέργειας και δαπανών της ΔΕΗ Α.Ε., έχει ξεκινήσει εδώ και 10 χρόνια τουλάχιστον. Με την ολοκλήρωση του Master Plan της Δίκαιης Μετάβασης στο τέλος του καλοκαιριού, και την έναρξη των έργων και δράσεων που αυτό θα περιλαμβάνει, πιστεύω ειλικρινά πως θα λυθούν οι όποιες απορίες στο σύνολο των κατοίκων της Δυτικής Μακεδονίας και θα ξεκαθαρίσει το τοπίο σχετικά με τον προσανατολισμό της μελλοντικής οικονομίας και τα αντισταθμιστικά οφέλη που θα προκύψουν.
Πόσο βάσιμες είναι οι ανησυχίες τους;
Όπως σας ανέφερα και προηγουμένως, οι ανησυχίες των Δυτικομακεδόνων είναι απόλυτα εύλογες και σεβαστές, καθώς οι δομικές αλλαγές που προωθούνται στο παραγωγικό μοντέλο της περιοχής μας είναι φυσικό να ακολουθούνται από τις αντίστοιχες ανησυχίες για την επιτυχία του εγχειρήματος.
Όσο μεγαλύτερη είναι δε η εξάρτηση της τοπικής οικονομίας από τον κλάδο σε μετάβαση, δεδομένου ότι αυτό μεταφράζεται σε θέσεις εργασίας και εισοδήματα, τόσο μεγαλύτερη αναμένεται να είναι και η ανησυχία. Στην περίπτωση της περιφέρειάς μας, λοιπόν, όπου οι εκτιμώμενες επιπτώσεις της απολιγνιτοποίησης στο ΑΕΠ εκτιμάται ότι θα φτάσουν το 26%, με μια ετήσια απώλεια εισοδημάτων ύψους 1,2 δισ. ευρώ και ταυτόχρονη απώλεια περίπου 21.000 θέσεων εργασίας, δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά.
Πρέπει όμως να γίνει κατανοητό ότι οι παραπάνω επιπτώσεις αφορούν την περίπτωση που δεν ληφθούν μέτρα και δεν γίνουν στοχευμένες παρεμβάσεις.
Για τον λόγο αυτόν εμείς εργαζόμαστε αδιάλειπτα, σε συνεργασία τόσο με τη Συντονιστική Επιτροπή του Σχεδίου Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΣΔΑΜ), στην οποία προεδρεύει ο εξαιρετικός κ. Μουσουρούλης, όσο και με την Ομάδα Απολιγνιτοποίησης της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, αλλά και την ίδια την τοπική κοινωνία, την οποία αφορά άμεσα το ζήτημα.
Πώς νομίζετε ότι πρέπει να απαντηθούν ή έστω να διασκεδαστούν αυτές οι ανησυχίες; Υπάρχουν κάποιοι όροι στην πράσινη μετάβαση που πρέπει να αλλάξουν;
Δεν επιθυμούμε σε καμία περίπτωση να διασκεδαστούν αλλά να απαντηθούν και να επιλυθούν με όρους αληθινούς, ειλικρινείς, όρους δίκαιης μετάβασης και ρεαλιστικού σχεδιασμού. Και πρέπει να απαντηθούν με ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για τη δίκαιη μετάβαση, το οποίο ήδη εκπονείται με ευθύνη της κυβέρνησης. Οι όροι τους οποίους έχουμε προτείνει εμείς και επιμένουμε είναι οι όροι της δίκαιης μετάβασης για την ποσοτική και ποιοτική διατήρηση αλλά και την αύξηση των θέσεων απασχόλησης σε νέες παραγωγικές μονάδες. Η διατήρηση του ενεργειακού χαρακτήρα και ρόλου της Δυτικής Μακεδονίας με νέο ενεργειακό μείγμα. Η διατήρηση των τοπικών δημοσίων αγαθών –όπως οι τηλεθερμάνσεις– μέσω των νέων πηγών ενέργειας κ.λπ. Βασική αρχή του σχεδιασμού που γίνεται συμφωνήθηκε να είναι ότι πρώτα θα διασφαλίζονται νέες θέσεις εργασίας και μετά θα καταργούνται λιγνιτικές δραστηριότητες.
Το Ταμείο Ανάκαμψης υπόσχεται γενναίες επενδύσεις στον κλάδο. Τι θα προτείνατε να συμπεριληφθεί για την πράσινη μετάβαση; Είναι μόνο ζήτημα χρημάτων;
Επιτρέψτε μου να διευκρινίσω ότι το Ταμείο Ανάκαμψης, πρακτικά το ευρωπαϊκό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, δεν υπόσχεται επενδύσεις. Το Ταμείο στηρίζει και χρηματοδοτεί βιώσιμες επενδύσεις, η προσέλκυση των οποίων είναι ευθύνη της κεντρικής κυβέρνησης, των περιφερειακών αρχών και, βεβαίως, της επιχειρηματικής κοινότητας. Κεντρικό στόχο του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης αποτελεί η στήριξη των περιφερειών, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις της μετάβασης σε μια κλιματικά ουδέτερη ευρωπαϊκή οικονομία, κινητοποιώντας περίπου 320 δισ. ευρώ για την περίοδο 2021-2027. Βεβαίως, όμως, δεν είναι μόνο ζήτημα χρημάτων, αλλά και κατανομής αυτών στους κλάδους της οικονομίας και κυρίως σε επενδύεις με μεγάλη προστιθέμενη αξία για τη Δυτική Μακεδονία. Εννοώντας βέβαια νέες βιομηχανικές επενδύσεις μεγάλης κλίμακας, σε κλάδους εντάσεως απασχόλησης και εξωστρέφειας. Επενδύσεις σε νέες, καινοτόμες ενεργειακές τεχνολογίες. Επιθυμία μας είναι ταυτόχρονα η αξιοποίηση του συνόλου των συγκριτικών μας πλεονεκτημάτων και των μοναδικοτήτων της Δυτικής Μακεδονίας, όπως η θέση της, τα δίκτυα, τα μοναδικά λιμναία οικοσυστήματα, οι ορεινοί όγκοι, οι πολιτιστικοί πόροι, τα μοναδικά προϊόντα του πρωτογενούς τομέα κ.λπ. Αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση η διαφοροποίηση της οικονομίας της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας για την επόμενη μέρα, που θα βασίζεται σε περισσότερους κλάδους όπου εντοπίζονται και συγκριτικά πλεονεκτήματά της.
Συγχρόνως υπάρχει η προσδοκία ότι η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) θα προσφέρει απασχόληση.
Ο κλάδος των ΑΠΕ (φωτοβολταϊκά, αιολικά, υδροηλεκτρικά κ.ά.) στη Δυτική Μακεδονία παρουσιάζει ήδη πολύ μεγάλη ανάπτυξη και υψηλή ζήτηση για νέες επενδύσεις. Τέτοιου είδους επενδύσεις γενικά προσφέρουν αρκετές θέσεις εργασίας, μόνο όμως κατά τη φάση της κατασκευής τους. Επίσης, λόγω μη καθετοποίησης, υπάρχει και μεγάλη απώλεια δυνητικής προστιθέμενης αξίας από την τοπική οικονομία.
Στρατηγικός στόχος της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας είναι η παραγωγή βιώσιμων και διατηρήσιμων στον χρόνο θέσεων απασχόλησης. Οπότε, όλες οι επενδύσεις αξιολογούνται και κρίνονται με βάση τον στρατηγικό αυτόν στόχο.
Πρέπει να γίνει σε αυτό το σημείο κατανοητό απ’ όλους ότι η πράσινη μετάβαση δεν αφορά αποκλειστικά το μείγμα της ηλεκτροπαραγωγής, αλλά το σύνολο της οικονομίας. Για παράδειγμα, η χρήση ΑΠΕ, η αποτελεσματική διαχείριση των αποβλήτων με όρους κυκλικής οικονομίας και η εφαρμογή λογισμικών διαχείρισης γεωργικών εκμεταλλεύσεων αποτελούν κρίσιμες προϋποθέσεις για τη δημιουργία ενός βιώσιμου «πράσινου» πρωτογενή τομέα, ο οποίος συνεργατικά μπορεί να υποστηρίξει αντίστοιχες «πράσινες» επιχειρήσεις μεταποίησης, μεγιστοποιώντας τα οφέλη για την τοπική οικονομία, τόσο σε όρους οικονομίας όσο και περιβαλλοντικούς.
Πώς φαντάζεστε ότι θα είναι η περιφέρειά σας χωρίς την εξάρτηση από τον λιγνίτη; Υπάρχει σχεδιασμός;
Ο στρατηγικός σχεδιασμός για την επόμενη 20ετία είναι να μετασχηματιστεί η Δυτική Μακεδονία σε περιφέρεια ισόρροπης και βιώσιμης ανάπτυξης. Ισόρροπης ως προς την κατανομή της απασχόλησης και της παραγωγής ανά κλάδο και με ορθή χωρική διάσταση. Βιώσιμης, με την περιβαλλοντική και την ευρύτερη οικονομική και κοινωνική έννοια, της αντοχής στον χρόνο και στις οικονομικές κρίσεις. Στον στρατηγικό αυτόν σχεδιασμό έχουν προσαρμοστεί ή προσαρμόζονται –καθώς είμαστε στη φάση της διαβούλευσης– όλα τα μελλοντικά χρηματοδοτικά εργαλεία: το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, το ΠΕΠ 2021-2027 και τα λοιπά εθνικά προγράμματα ανάπτυξης.
Στην κατεύθυνση αυτή, σε συνεργασία πάντα με τη Συντονιστική Επιτροπή του ΣΔΑΜ, έχουμε συστήσει, όπως προανέφερα, και τη δική μας Ομάδα Εργασίας στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, αποτελούμενη απ’ όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, προκειμένου να καταθέσουμε ένα ολοκληρωμένο ολιστικό και ρεαλιστικό σχέδιο (master plan) για την περιοχή μας.
Έχουμε θέσει ξεκάθαρους άξονες στρατηγικών, οι οποίοι θα αποτελέσουν τους πυλώνες πάνω στους οποίους θα οικοδομήσουμε το νέο βιώσιμο παραγωγικό μας μοντέλο.
Ενδεικτικά θα ήθελα να σας αναφέρω τους τρεις βασικούς μας στρατηγικούς άξονες, με πρώτο αυτόν της κεφαλαιοποίησης του ενεργειακού χαρακτήρα της περιοχής, με ξεκάθαρους όμως όρους έξυπνης εξειδίκευσης. Δίνοντας, δηλαδή, έμφαση στις ΑΠΕ, στις τεχνολογίες εξοικονόμησης ενέργειας, στην αποθήκευση ενέργειας μεγάλης κλίμακας και στην αναδυόμενη οικονομία του υδρογόνου.
Ο δεύτερός μας άξονας αφορά τη διαφοροποίηση της παραγωγικής βάσης της περιφέρειάς μας, στηρίζοντας τον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα. Δίνοντας έμφαση σε αυτούς τους δύο τομείς υψηλής θετικής επίπτωσης τόσο στην απασχόληση όσο και στην οικονομία θα καταφέρουμε να αναμορφώσουμε ορθολογικά το παραγωγικό μας προφίλ και να ξεπεράσουμε τις παθογένειες του παρελθόντος. Διαθέτουμε, ξέρετε, «περιφερειακούς πρωταθλητές», όπως, για παράδειγμα, τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, τοπικές ποικιλίες φυτών, αυτόχθονες φυλές ζώων, οι οποίοι μπορούν να αποτελέσουν ναυαρχίδες ανάπτυξης και εξωστρέφειας. Προωθώντας δε συνέργειες κυκλικής οικονομίας και εξωστρέφειας για το σύνολο της τοπικής επιχειρηματικότητας, θα καταφέρουμε σίγουρα να μεγιστοποιήσουμε τα κέρδη μας.
Ο τρίτος άξονάς μας σχετίζεται με την επένδυση στη γνώση. Έχουμε ως περιφέρεια να αντιμετωπίσουμε ιδιαίτερα προβλήματα και πρέπει να βρούμε ιδιαίτερες λύσεις. Και αυτό δεν μπορεί να γίνει με αργά βήματα. Απαιτούνται άλματα προόδου. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο η έρευνα και η καινοτομία βρίσκονται στον πυρήνα της περιφερειακής μας στρατηγικής. Αποτελούν τη μοναδική διέξοδο να μετατρέψουμε τις απειλές σε ευκαιρίες. Και μάλιστα, με όρους παρακαταθήκης για τις επόμενες γενιές.
Πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν τα εγκαταλελειμμένα ορυχεία; Είχε προταθεί παλαιότερα να μετατρέπονται σε χώρους εναπόθεσης απορριμμάτων. Θα το εξετάζατε;
Στο πλαίσιο του Master Plan για τη Δίκαιη Μετάβαση που εκπονείται υπό την εποπτεία αρμόδιου του υπουργείου Ενέργειας, υπάρχει επιμέρους κεφάλαιο για τον χωροταξικό σχεδιασμό των 160.000 στρεμμάτων των ορυχείων. Το συγκεκριμένο σχέδιο έχει ανατεθεί σε ειδική ομάδα μελετητών του ΕΜΠ και του ΙΓΜΕ. Παράλληλα, έχει συσταθεί ειδική θεματική ομάδα για την επεξεργασία προτάσεων αξιοποίησης των εκτάσεων των ορυχείων και των λατομικών περιοχών της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Οι νέες χρήσεις γης που θα καθοριστούν και θα θεσμοθετηθούν θα περιλαμβάνουν και ενεργητική αποκατάσταση. Δηλαδή από την απλοϊκή και παθητική λογική της μονοδιάστατης περιβαλλοντικής αποκατάστασης μέσω μόνο των αναδασώσεων θα περάσουμε στη σύγχρονη σχεδιαστική λογική και σύμφωνη με τις νέες αναπτυξιακές ανάγκες της Δυτικής Μακεδονίας για βιομηχανικές ζώνες, για ζώνες καινοτομίας, τεχνολογικά πάρκα κ.λπ. Οργανωμένοι χώροι εναπόθεσης απορριμμάτων (ΧΥΤΑ, ΧΥΤΥ) έχουν ήδη αποδοθεί από τη ΔΕΗ Α.Ε. προς τη ΔΙΑΔΥΜΑ Α.Ε. γι’ αυτόν τον σκοπό. Στους χώρους αυτούς τηρείται απαρέγκλιτα η περιβαλλοντική νομοθεσία. Σε κάθε περίπτωση, αναμένουμε εντός του καλοκαιριού το σχέδιο χρήσεων γης της ομάδας μελέτης για να γνωμοδοτήσουμε επ’ αυτού και να μπορέσουμε να προχωρήσουμε σε ξεκάθαρη βάση τον δικό μας αναπτυξιακό σχεδιασμό.
Ποια είναι η κατάσταση στη διαχείριση των απορριμμάτων;
Στον τομέα της διαχείρισης των απορριμμάτων η Δυτική Μακεδονία πρωτοπορεί, καθώς εδώ και χρόνια έχει σχεδιάσει και υλοποιήσει ένα πρότυπο σύστημα διαχείρισης σε περιφερειακό επίπεδο, το οποίο συντονίζει η ΔΙΑΔΥΜΑ Α.Ε. Στον μοναδικό περιφερειακό χώρο υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) που λειτουργεί σήμερα στη χώρα εξυπηρετούνται οι ανάγκες των ΟΤΑ της περιφέρειας (280.000 κάτοικοι), διατίθενται καθημερινά 400 τόνοι απορριμμάτων με απόλυτα ασφαλή τρόπο και λειτουργεί πλήρως το πρόγραμμα περιβαλλοντικής παρακολούθησης της όλης διαδικασίας. Πέρα όμως από την κλασική διαχείριση και ανακύκλωση, νομίζω πως ήρθε η ώρα να δούμε πιο στοχευμένα και τα ζητήματα της ενεργειακής αξιοποίησης των απορριμμάτων και της αξιοποίησης και επανάχρησης αυτών στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας. Πολλά τα αξιόπιστα και απολύτως ασφαλή παραδείγματα παρόμοιων δράσεων και έργων σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες που έχουμε επεξεργαστεί και μελετήσει για την εξαγωγή πολύτιμων συμπερασμάτων. Στρατηγικός στόχος της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας είναι η αποτελεσματική και φιλική προς το περιβάλλον διαχείριση των απορριμμάτων τόσο από τους δημόσιους φορείς όσο και από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις.
