New European Bauhaus, γράφει ο Κώστας Καραμάρκος

Το Bauhaus (Μπαουχάους) είναι γνωστό ως η καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική σχολή που ιδρύθηκε από τον Βάλτερ Γκρόπιους  και λειτούργησε κατά την περίοδο 1919 – 1933, κυρίως στην Γερμανία, επηρεάζοντας όμως και ένα μεγάλο αριθμό άλλων χωρών.

Το κίνημα έγινε διάσημο για την προσέγγιση του σχεδιασμού που δημοσιοποίησε και δίδασκε. Ο απώτερος σκοπός του Bauhaus ήταν να αποτελέσει μια ενιαία σχολή, με βασική αρχή το ανοιχτό πνεύμα μπροστά στις νέες προκλήσεις της εποχής. Ουσιαστικά, το Bauhaus κατάφερε να αποδώσει πρακτικές εφαρμογές στις θεωρητικές αναζητήσεις της εποχής, καθιστώντας την τέχνη αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας και δημιουργώντας αντικείμενα, που δεν είχαν μόνο υψηλή αισθητική, αλλά και ουσιαστική χρησιμότητα. Επιδίωξη της σχολής ήταν να υπηρετήσει το «νέο άνθρωπο», μέσα από τις εφαρμοσμένες τέχνες, αναπτύσσοντας παράλληλα νέες ιδέες για μία καλύτερη κοινωνία.

Το ύφος της σχολής Bauhaus επέδρασε καταλυτικά στην εξέλιξη της σύγχρονης τέχνης, της αρχιτεκτονικής και του  βιομηχανικού σχεδιασμού, ενώ τα έργα που παράχθηκαν μέσα από τα εργαστήρια της σχολής έγιναν αντικείμενα εκτεταμένης αναπαραγωγής και συλλογής.

Το 2000 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την έναρξη ενός διαφορετικού κινήματος Bauhaus, της πρωτοβουλίας New European Bauhaus (NEB) [1], που αν και δεν είναι ένα αμιγώς καλλιτεχνικό κίνημα, μοιράζεται βασικές αρχές με τη γνωστή Σχολή.

Το NEB είναι μια περιβαλλοντική, οικονομική και πολιτιστική καινοτομία, που στοχεύει στο συνδυασμό, ανάμεσα σε άλλα, του σχεδιασμού, της βιωσιμότητας, της προσβασιμότητας και των επενδύσεων, προκειμένου να συμβάλει στην υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας [2]. Αποτελεί επιπλέον μια δημιουργική και διεπιστημονική πρωτοβουλία, που στόχο έχει τη δημιουργία ενός χώρου συνάντησης για να σχεδιάσει μελλοντικούς τρόπους διαβίωσης, συνδυάζοντας την τέχνη, τον πολιτισμό, την κοινωνική ένταξη, την επιστήμη και την τεχνολογία. Ουσιαστικά το ΝΕΒ επιδιώκει να λειτουργήσει ως μία γέφυρα ανάμεσα στον κόσμο της επιστήμης και της τεχνολογίας, όπως και αυτόν της τέχνης και του πολιτισμού.

Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen, δήλωσε σχετικά ότι:  «Το νέο ευρωπαϊκό Bauhaus είναι ένα έργο ελπίδας για να διερευνήσει πως ζούμε καλύτερα μαζί μετά την πανδημία. Πρόκειται για την αντιστοίχιση της βιωσιμότητας με το στυλ, για να φέρουμε την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία πιο κοντά στο μυαλό των ανθρώπων. Χρειαζόμαστε όλα τα δημιουργικά μυαλά: σχεδιαστές, καλλιτέχνες, επιστήμονες, αρχιτέκτονες και πολίτες, για να κάνουμε το Νέο Ευρωπαϊκό Bauhaus μια επιτυχία».

Γιατί χρειαζόμαστε την πρωτοβουλία NEB;

Το New European Bauhaus επιδιώκει να μετατρέψει την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία σε μια πολιτιστική, ανθρωποκεντρική και θετική, «απτή» εμπειρία, συνδέοντας διαφορετικές πραγματικότητες. Η υγειονομική κρίση του COVID έδειξε ότι πολλά καθημερινά ζητήματα αλληλοσυνδέονται και ότι η διαδικασία ενός νέου τρόπου σκέψης θα είναι ουσιαστικά αποτέλεσμα απομάκρυνσης από τα διάφορα στεγανά και ανταλλαγής γνώσεων μεταξύ ανθρώπων από όλη την Ευρώπη.  Πρόκειται για μία προσέγγιση που επιθυμεί να συνδυάσει θεματικές από διαφορετικές αφετηρίες, που όμως έχουν τελικό στόχο τη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωής, παρόμοια με το κίνημα Bauhaus πριν από εκατό χρόνια.

Το ΝΕΒ θέλει να δημιουργήσει ένα σχεδιαστικό κίνημα που θα ενσωματώνει τρεις διαστάσεις: τη βιωσιμότητα, την ποιότητα της εμπειρίας  και την  προσβασιμότητα. Με τον τρόπο αυτό θέλει να δείξει ότι η δημιουργικότητα είναι η εύρεση προσιτών, χωρίς αποκλεισμούς και ελκυστικών λύσεων για τις κλιματικές μας, και όχι μόνο, προκλήσεις.

Τι είναι ουσιαστικά το New European Bauhaus;

Το ΝΕΒ είναι μια δεξαμενή σκέψης, αλλά και δράσης ταυτόχρονα (think and action tank). Ένα εργαστήριο σχεδιασμού & εφαρμογής, που λειτουργεί παράλληλα και ως δίκτυο, που προωθεί καινοτόμες λύσεις. Ένα δημιουργικό και διεπιστημονικό κίνημα, που συγκροτεί έναν χώρο συνάντησης για να ανακτήσει και να επανεξετάσει βιώσιμες πρακτικές, ώστε να ενδυναμώσει τις πιο εμπνευσμένες πρακτικές του σήμερα και να σχεδιάσει μελλοντικούς τρόπους ζωής, στο σταυροδρόμι μεταξύ τέχνης, πολιτισμού και επιστήμης.

Η πρωτοβουλία στοχεύει στο να συνδέσει την καινοτομία και τη δημιουργικότητα, με την ποιότητα ζωής των πολιτών σε πόλεις και περιοχές. Με αυτόν τον τρόπο το ΝΕΒ φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως η έμπνευση εκείνη που θα αποφέρει όφελος σε ολόκληρη την κοινωνία, συμβάλλοντας στην επανεξέταση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης και τη διαμόρφωση του μέλλοντός της.

Ποια είναι τα βήματα που ακολουθούνται;

Το ΝΕΒ εξελίσσεται σε τρεις φάσεις:  Σχεδιασμός, Παράδοση και Διάχυση / Διάδοση. Οι φάσεις λειτουργούν εν μέρει παράλληλα, καθώς άτομα και κοινότητες που ενδιαφέρονται για τις πρώτες ιδέες είναι πιθανό να γίνουν εταίροι για την υλοποίηση και την κλιμάκωση της πρωτοβουλίας. Παράλληλα, η πρωτοβουλία αναπτύσσει ένα πλαίσιο παράδοσης, για να ευθυγραμμιστεί με τον συνεχιζόμενο σχεδιασμό του πολυετούς δημοσιονομικού πλαισίου.

Η φάση του αρχικού Σχεδιασμού

Ο στόχος της φάσης σχεδιασμού ήταν η σύνδεση του NEB με υπάρχουσες δράσεις και πρωτοβουλίες και η διερεύνηση του κατά πόσο το ΝΕΒ μπορεί να  επιταχύνει, να συγκεκριμενοποιήσει και να υλοποιήσει καινοτόμες ιδέες. Το αποτέλεσμα είναι ένα πλαίσιο που περιλαμβάνει την πρόσκληση υποβολής προτάσεων στα οποία μπορεί να υλοποιηθεί η νέα ιδέα Bauhaus. Αυτά τα πιλοτικά έργα διανέμονται σε διαφορετικά κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Κύρια χαρακτηριστικά τους είναι ο συνδυασμός βιωσιμότητας και πολιτισμού, η προσαρμογή στις τοπικές ιδιαιτερότητες και η καινοτομία.

Οι Δήμοι παίζουν πρωταγωνιστικό ρόλο στην πρωτοβουλία. Αυτό, γιατί είναι σε θέση να γνωρίζουν τόσο τις τοπικές ανάγκες και τα προβλήματα μιας περιοχής, όσο και τα ιδιαίτερα εκείνα συγκριτικά πλεονεκτήματα των τοπικών κοινωνιών, που μπορούν να συμβάλλουν στο σχεδιασμό ενός ολοκληρωμένου προγράμματος, που θα εξασφαλίζει τη συμμετοχή όλων των τοπικών εταίρων και θα ανταποκρίνεται σε ανάγκες με ρεαλιστικές λύσεις. Για το λόγο αυτό βασική ήταν η συμμετοχή των Δήμων, σε πρώτη φάση στη συζήτηση και το σχεδιασμό της πρωτοβουλίας, μέσα από τις δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά και η αναζήτηση εταίρων για να μπορέσουν να ενταχθούν στα πιλοτικά έργα.

Μέσω της πρωτοβουλίας παρέχονται ειδικές μέθοδοι διευκόλυνσης και εργαλεία συλλογής απόψεων, ώστε να είναι δυνατή η ανάγνωση κάθε συμβολής και να δημιουργούνται ιδέες που μπορούν να μοιραστούν με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες.

Επιπλέον, μια σειρά συνεντεύξεων με κορυφαίους στοχαστές και επαγγελματίες ήταν  διαθέσιμη σε κάθε ενδιαφερόμενο, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα στρογγυλό τραπέζι συζήτησης και ανταλλαγής απόψεων. Στη φάση αυτή οι ενδιαφερόμενοι κλήθηκαν να διερευνήσουν κάποια από τα παρακάτω ενδεικτικά ερωτήματα:

• Που εντοπίζονται κενά στις τοπικές μας κοινωνίες;
• Ποια είναι τα έντονα προβλήματα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε;
• Ποιοι είναι οι πιο αποτελεσματικοί τρόποι παρέμβασης;
• Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε την καλύτερη δυνατή συμμετοχή και με ποιόν τρόπο θα εμπλέξουμε διαφορετικές κοινότητες και πολιτισμούς;

Η Φάση της Παράδοσης

Η φάση της παράδοσης ξεκίνησε με τη δημιουργία πέντε νέων ευρωπαϊκών πιλότων Bauhaus. Συνοδευτικές πρωτοβουλίες και ψηφιακά δίκτυα και πλατφόρμες υποστηρίζουν τα πιλοτικά έργα. Μια ομάδα αποτελείται από όλους τους συμμετέχοντες στη φάση σχεδιασμού, εποπτεύει τις πέντε πιλοτικές πρωτοβουλίες.

Η Φάση της Διάχυσης / Διάδοσης

Σε αυτήν τη φάση, το ΝΕΒ επικεντρώνεται στη διάδοση καλών ιδεών και πρακτικών σε ένα ευρύτερο κοινό, όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και πέραν αυτής. Αυτό αφορά στη δικτύωση και στην ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ των επαγγελματιών, σχετικά με τις βέλτιστες διαθέσιμες μεθόδους, λύσεις και πρότυπα. Στόχος είναι οι εμπειρίες αυτές να ανασχεδιαστούν και να επαναληφθούν σε πόλεις, αγροτικές περιοχές και κοινότητες, ώστε να λειτουργήσουν ως έμπνευση για μία νέα γενιά αρχιτεκτόνων και σχεδιαστών. Τέλος, η πρωτοβουλία θα υποστηρίξει την εμφάνιση πρωτοπόρων αγορών για νέους τρόπους διαβίωσης σε κτίρια που είναι αρμονικά με το φυσικό περιβάλλον και το κλίμα.

Και στη φάση αυτή η συμβολή των Δήμων μπορεί να είναι ουσιαστική, καθώς αποτελούν τους φορείς εκείνους που με εύκολο και αποτελεσματικό τρόπο θα διαχύσουν τις καλές πρακτικές του προγράμματος σε ένα ευρύ αριθμό τοπικών κοινωνιών. Τέλος, μπορούν να λειτουργήσουν ως υποστηρικτές ανάλογων δράσεων σε δεύτερη φάση, σε περιοχές που ενδεχομένως δεν εντάχτηκαν στην πρωτοβουλία, σχεδιάζοντας ανάλογες δράσεις.

Σήμερα, 2024: 

Τα βραβεία Bauhaus …

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε την άνοιξη του 2021 την πρώτη διαδικασία του νέου ευρωπαϊκού βραβείου Bauhaus, που απονέμεται κάθε χρόνο στα πιο εμπνευσμένα παραδείγματα που υποβλήθηκαν ως προτάσεις με βάση τον σχετικό κανονισμό της ΕΕ.  

Τα φετινά βραβεία δόθηκαν  στις 12 Απριλίου του 2024 στις Βρυξέλλες στο Parc du Cinquantenaire and the Arts & History Museum, στο πλαίσιο του ετήσιου φεστιβάλ που διήρκεσε από τις 9 έως τις 13 Απριλίου. 

Οι προτάσεις που υποβλήθηκαν αξιολογήθηκαν καταρχήν από ειδικούς επιστήμονες, ψηφίστηκαν ταυτόχρονα δημόσια και από το κοινό (λήφθηκαν 29.935 ψήφοι από 11.324 άτομα από όλο τον κόσμο) και εν τέλει βραβεύτηκαν οι 20 από τις καλύτερες 49 προτάσεις σε συνδυασμό με την αξιολογική κρίση μιας ειδικής εννεαμελούς επιτροπής εμπειρογνωμόνων (NEB 2024 Jury), στην οποία συμμετείχε  και ο Κώστας Καραμάρκος, Σύμβουλος Στρατηγικής Αστικής & Περιφερειακής Ανάπτυξης, που συνεργάζεται τα τελευταία χρόνια με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για διάφορες αποστολές σχετικές με τις πολιτικές συνοχής που εφαρμόζει.

Εδώ βρίσκονται οι παρουσιάσεις των έργων από τους 49 φιναλίστ:

https://prizes.new-european-bauhaus.europa.eu/finalists

Οι 4 κατηγορίες και τα σκέλη τους για το 2024

Τα Βραβεία 2024 απονεμήθηκαν  σε τέσσερις καθιερωμένες κατηγορίες με βάση τους θεματικούς άξονες μετασχηματισμού που καθοδηγούν την παράδοση του Νέου Ευρωπαϊκού Bauhaus:

• Επανασύνδεση με τη φύση
• Η ανάκτηση της αίσθησης του ανήκειν
• Δίνοντας προτεραιότητα στα μέρη και στους ανθρώπους που το χρειάζονται περισσότερο
• Διαμόρφωση ενός κυκλικού βιομηχανικού οικοσυστήματος & υποστήριξη της σκέψης του κύκλου ζωής

Σε κάθε μία από τις τέσσερις κατηγορίες, καθιερώθηκαν δύο παράλληλοι τομείς ανταγωνισμού:

Σκέλος A: «Νέοι Ευρωπαίοι Πρωταθλητές του Bauhaus» – αφιερώθηκε σε υπάρχοντα και ολοκληρωμένα έργα με σαφή και θετικά αποτελέσματα.

Σκέλος B: «New European Bauhaus Rising Stars» – αφιερώθηκε σε ιδέες που υποβλήθηκαν από νεαρά ταλέντα ηλικίας 30 ετών ή μικρότερα. Οι έννοιες μπορούν να βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα ανάπτυξης, από ιδέες με σαφές σχέδιο έως και το επίπεδο πρωτοτύπου.

Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης χρηματοδοτεί μεταξύ άλλων τεχνική βοήθεια προς δήμους, με έμφαση σε αυτούς των κάτω από 100.000 κατοίκους. Αυτό μπορεί να λάβει ενδεικτικά τη μορφή εξατομικευμένης μεθοδολογικής, τεχνικής, ρυθμιστικής, χρηματοοικονομικής και κοινωνικοοικονομικής εμπειρογνωμοσύνης που παρέχεται επί του πεδίου από την ομάδα εμπειρογνωμόνων, και η οποία θα στηρίξει την περαιτέρω ανάπτυξη των εννοιών των έργων από τους δήμους, καθώς και μια εργαλειοθήκη για τους μελλοντικούς κυρίους των έργων. 

Κύρια Πηγή: https://kede.gr/the-new-european-bauhaus-mia-nea-evropaiki-protovoulia/ 

Λοιπές πληροφορίες: https://prizes.new-european-bauhaus.europa.eu/ 

[1] Το κείμενο αποτελεί μία περιγραφή της πρωτοβουλίας, βασισμένη στα κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που μπορεί να βρεθούν στη σελίδα: https://europa.eu/new-european-bauhaus/index_en

[2] Η νέα αναπτυξιακή στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με στόχο τη μετατροπή της Ευρώπης σε μια σύγχρονη, αποδοτική ως προς τη χρήση των πόρων και ανταγωνιστική οικονομία. περισσότερες πληροφορίες: https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_el

Παρακάτω θα βρείτε μια σειρά από ερωτήσεις και απαντήσεις που θα σας βοηθήσουν να κατανοήσετε καλύτερα την πρωτοβουλία για το Νέο Ευρωπαϊκό Μπάουχαους.

https://new-european-bauhaus.europa.eu/about/frequently-asked-questions_el