Ο κλάδος τροφίμων και ποτών στη Δυτική Μακεδονία σήμερα- Τι δείχνει έρευνα που διεξήχθη στο πλαίσιο του έργου FRiDGE του προγράμματος Interreg Europe σε ΜμΕ του κλάδου

Κινητήριος μοχλός της οικονομίας στην Ευρώπη και στην Ελλάδα είναι ο κλάδος τροφίμων και ποτών και καταλαμβάνει σημαντικό μερίδιο στην απασχόληση και στις εξαγωγές. Ωστόσο στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας δεν ισχύει το ίδιο.
Η μονοδιάστατη οικονομική διάρθρωση της περιφέρειας, με την τεράστια εξάρτηση από το λιγνίτη δεν άφησε πολλά περιθώρια ανάπτυξης του κλάδου τροφίμων και ποτών, με αποτέλεσμα ενώ η απολιγνιτοποίηση βαδίζει ολοταχώς και ο κλάδος της γούνας αντιμετωπίζει σημαντικά προβλήματα επιβίωσης, να μένουν σημαντικά κενά στην επιχειρηματική δραστηριότητα της Δυτικής Μακεδονίας.
Έρευνα που διεξήχθη στο πλαίσιο του έργου FRiDGE του προγράμματος Interreg Europe σε ΜμΕ του κλάδου τροφίμων και ποτών της Δυτικής Μακεδονίας, καταδεικνύει τα σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κλάδος στην περιφέρεια και μπορεί να αποτελέσει τη βάση για γόνιμο προβληματισμό και εύστοχες αποφάσεις των εμπλεκομένων στην κατεύθυνση της ανάπτυξης του κλάδου.

Η Δυτική Μακεδονία παρουσιάζει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα που ευνοούν τις επιχειρήσεις τροφίμων και ποτών της περιοχής στην εξαγωγική τους δραστηριότητα, ιδιαίτερα στις γειτονικές χώρες. Αφενός η περιοχή παράγει ποικίλα αγροδιατροφικά προϊόντα, αφετέρου συνορεύει με την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία, γεγονός το οποίο σε συνδυασμό με το πολύ καλό μεταφορικό δίκτυο που διαθέτει, μπορεί να συντελέσει στην απρόσκοπτη εξαγωγική δραστηριότητα εντός των Βαλκανίων, αλλά και άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Ωστόσο, όπως προκύπτει από ήδη προαναφερθείσες μελέτες, η Δυτική Μακεδονία βρίσκεται ιδιαίτερα χαμηλά τόσο στην εξαγωγική δραστηριότητα συγκριτικά με τις υπόλοιπες ελληνικές περιφέρειες, όσο και στην απασχόληση στον κλάδο τροφίμων & ποτών.

H Δυτική Μακεδονία μαζί με την Αττική, είναι οι δύο περιφέρειες της Ελλάδας με τη χαμηλότερη απασχόληση στη βιομηχανία τροφίμων και ποτών συγκριτικά με το σύνολο της μεταποίησης.
Από την πρόσφατη έρευνα μας προκύπτει ότι η σύνθεση των επιχειρήσεων τροφίμων και ποτών της περιφέρειας καταδεικνύει την επιβίωση οικογενειακών παλαιών επιχειρήσεων. Οι τοπικοί επιχειρηματίες είναι μορφωμένοι σε πολύ υψηλό ποσοστό, δε φαίνεται όμως να θεωρούν σημαντική τη συνεργασία με τα ακαδημαϊκά και ερευνητικά κέντρα. Κατάφεραν δε, παρόλες τις δυσκολίες να βελτιώσουν την επιχειρηματική τους θέση τα τελευταία 3 χρόνια σε ότι αφορά στον κύκλο εργασιών. Βελτίωσαν επίσης την απασχολησιμότητα του κλάδου, η οποία ωστόσο όπως προαναφέρθηκε εξακολουθεί να βρίσκεται ιδιαίτερα χαμηλά. Στοχεύουν σε νέες αγορές και ιδιαίτερα του εξωτερικού, οι βασικές πωλήσεις τους όμως είναι εγχώριες.
Από την άλλη μεριά, η παραγωγικότητα και η ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων των επιχειρήσεων τροφίμων και ποτών της περιοχής, πλήττονται από παράγοντες που σχετίζονται με τις ανεπαρκείς επενδύσεις στον τομέα Έρευνας και Ανάπτυξης, με την περιορισμένη χρήση Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), τις μηδαμινές πρακτικές δια βίου μάθησης, αλλά και την έλλειψη συνεργατικής κουλτούρας τόσο μεταξύ των επιχειρήσεων, όσο και με Ανώτατα Πανεπιστημιακά Ιδρύματα και Ερευνητικά Κέντρα.

Ωστόσο τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι οι περισσότεροι επιχειρηματίες της περιοχής δεν αντιλαμβάνονται τη σημασία αυτών των παραγόντων και την επίδρασή τους στην ανάπτυξη της επιχείρησης. Αναζητούν στήριξη από τον κρατικό μηχανισμό για θέματα δικτύωσης επιχειρήσεων και καινοτομίας, αλλά από την άλλη τοποθετούν τα αίτια της μειωμένης παραγωγικότητας σε παράγοντες όπως ο στρατηγικός σχεδιασμός, η πρόσβαση στη χρηματοδότηση και οι διαχειριστικές ικανότητες και σε μικρότερο βαθμό στην ανάπτυξη και ενσωμάτωση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών στην επιχειρηματική καθημερινότητα και στην δικτύωση των επιχειρήσεων.
Η Δυτική Μακεδονία κατατάσσεται στις περιφέρειες μέτριας καινοτομίας (Moderate Innovator) και παρά το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια βελτιώνει τη θέση της στην κατάταξη, η εξέλιξη αυτή ακολουθεί πολύ αργούς ρυθμούς.
Σημαντικά εμπόδια που επηρεάζουν τις επιχειρήσεις τροφίμων και ποτών είναι σύμφωνα με την έρευνα:
Η περίοδος ταχείας απολιγνιτοποίησης στην οποία βρίσκεται πλέον η Δυτική Μακεδονία, επιφέρει ήδη δυσμενείς οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις στην περιοχή, αλλά και περαιτέρω «διαρροή» επιστημονικού ανθρώπινου δυναμικού, η οποία ήδη υφίσταται λόγω της οικονομικής κρίσης που πλήττει τη χώρα την τελευταία δεκαετία. Επιπλέον η συγκυρία της εξάπλωσης του COVID-19 υπονομεύει ακόμη περισσότερο την επιχειρηματικότητα της περιφέρειας.
Αξιολογώντας την υφιστάμενη κατάσταση της περιοχής και τις οικονομικές αλλαγές που θα επιφέρει το κλείσιμο των λιγνιτικών μονάδων της Περιφέρειας, φαίνεται πως θα ακολουθήσει μία περίοδος οικονομικής και επιχειρηματικής στασιμότητας και πιθανότατα ύφεσης. Ωστόσο, ίσως είναι η κατάλληλη ευκαιρία ανατροπής των δεδομένων και η αρχή μιας νέας εποχής ανάπτυξης για την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας σε ότι αφορά στον κλάδο τροφίμων και ποτών.
Στο πλαίσιο στήριξης της περιοχής λόγω της μετάβασης στη μεταλιγνιτική εποχή, θα δοθεί ειδική χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση που θα τονώσει την τοπική οικονομία. Θα πρέπει να δοθεί έμφαση στην τόνωση της επιχειρηματικής δραστηριότητας στον κλάδο τροφίμων και ποτών μέσω αναπτυξιακών προγραμμάτων και συνεργασίας φορέων με σκοπό την ανάπτυξη καινοτόμων δράσεων και την ενίσχυση των εξαγωγών.

Η κατακόρυφη βελτίωση της εξειδίκευσης προσκλήσεων για την αξιοποίηση διαθέσιμων πόρων του ΠΕΠ 2014 – 2020 και η προσαρμογή με ειδική στήριξη των επιχειρήσεων τροφίμων μέσω ειδικών κινήτρων & χρηματοδοτήσεων από το ΕΠΑνΕΚ ή άλλα ειδικά προγράμματα όπως το Πράσινο Ταμείο, θα οδηγούσε σε ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης την επιχειρηματικότητα στα τρόφιμα και ποτά.
Οι επιχειρήσεις τροφίμων και ποτών, με τη στήριξη φορέων και περιφερειακών εργαλείων πολιτικής, θα πρέπει να προσανατολιστούν περισσότερο προς τις Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνιών, την τεχνολογική ανάπτυξη, τη συνεργασία με πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα, την οργανωμένη προσπάθεια εξωστρέφειας, αλλά και τη στοχευμένη δικτύωση επιβάλλοντας με τον τρόπο αυτό νέα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα στη διεθνοποίησή τους και στην επανατοποθέτησή τους στον παγκόσμιο εξαγωγικό χάρτη.
Πολλές από τις ανωτέρω διαπιστώσεις είναι επίκαιρες εδώ και χρόνια, αλλά οι βηματισμοί προς την μεγέθυνση των ΜμΕ του κλάδου, πλην μεμονωμένων περιπτώσεων επιχειρηματικής αριστείας παραμένει γράμμα κενό …

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας /
Ομάδα στελεχών έργου & εξωτερικών συνεργατών του FRiDGE – Interreg Europe
Σιδέρη Λένα
Αγραφιώτη Παρασκευούλα
Στημονιάρης Δημήτρης
Τσιαμήτρος Δημήτρης
Καραμάρκος Κώστας