Οι Λαζαρίνες της Άυλης Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς. Γράφει η Φάνη Φτάκα- Τσικριτζή
Δέκα κοινότητες του Δήμου Κοζάνης (Αιανή, Αγία Παρασκευή, Άνω Κώμη, Κάτω Κώμη, Κήπος, Κρόκος, Λευκοπηγή, Μηλιά, Ροδιανή και Μεταμόρφωση) που απλώνονται στην γη της Ελίμειας αυτό το Σαββατοκύριακο του Λαζάρου και των Βαΐων φόρεσαν πάλι τα καλά τους και στολίστηκαν δεόντως για να υποδεχτούν τις Λαζαρίνες με τα εθιμικά δρώμενα τους .
Γυναίκες όλων των ηλικιών, από μικρά κοριτσάκια μέχρι νεαρές κοπέλες και μεσήλικες βγήκαν και φέτος στα πηγάδια, στις γειτονιές και στις πλατείες των ανωτέρω χωριών για να τραγουδήσουν και να χορέψουν τα ανοιξιάτικα κάλαντα του Λάζαρη και των Βαΐων και να τιμήσουν με τελετουργικούς αγερμούς , χορούς και γλέντια την αναγέννηση της φύσης, την έγερση του Λαζάρου, τη νίκη της ζωής στο θάνατο.
Το μοναδικό αυτό ανοιξιάτικο λαϊκό δρώμενο , σύμφωνα με μελετητές. έχει προχριστιανικιές αρχαιοελληνικές ρίζες που παραπέμπουν στις Παρθενίες ή Εμμέλειες, αρχαιοελληνικές τελετές με λυρικά χορικά τραγούδια προς τιμήν του Απόλλωνα και της Άρτεμης.
Φέτος ειδικά, οι εθιμικές αυτές πρακτικές έχουν αποκτήσει και μια πανελλήνια αναγνώριση καθώς από τον Φεβρουάριο του 2023 έχουν ενταχθεί μαζί με τους Φανούς της Κοζάνης κι άλλα 19 στοιχεία στο Εθνικό Ευρετήριο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Το εθιμικό δρώμενο των Λαζαρίνων απαντιέται κι αλλού τόσο στο Ν. Κοζάνης (Καμβούνια) όσο κι σε άλλες πιο μακρινές περιοχές (Ρουμλούκι, Θράκη κλπ). Σύμφωνα όμως με τους μελετητές του Κέντρου Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, σε πανελλαδικό επίπεδο οι Λαζαρίνες παρουσιάζουν την πιο δυνατή τους έκφραση στο Δήμο Κοζάνης, λόγω της γεωγραφικής τους εξάπλωσης με κοινά πολιτισμικά χαρακτηριστικά σε 12 κοινότητες της πρώην επαρχίας Τσιαρτσιαμπά αλλά και λόγω της μακροβιότητας του εθίμου μέσα στο χρόνο, εγγύηση της δύναμης και της συνέχειας του από γενιά σε γενιά.
Είναι οι ίδιοι αυτοί λόγοι , που ώθησαν και τον πρώην Οργανισμό Πολιτισμού Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Κοζάνης (ΟΑΠΝ) να ξεκινήσει το 2016 τις πρώτες προσπάθειες για τη συγκρότηση του Τοπικού Ευρετηρίου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Δήμου Κοζάνης και από το 2017 να ξεκινήσει τη δημιουργία ενός ξεχωριστού φακέλου για την ένταξη του πλούσιου εθιμικού δρώμενου των Λαζαρίνων σ’ αυτό . Η προσπάθεια αυτή συνεχίστηκε και μέσα στην πανδημία με την υποβολή το 2021 σε Β Φάση αυτού του φακέλου για ένταξη στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, η οποία τελικά ευοδώθηκε το 2023 .
Οι Λαζαρίνες των 12 κοινοτήτων του Δήμου Κοζάνης διακρίνονται για την κοινή ιστορική και πολιτιστική τους ταυτότητα σε μια ενιαία γεωγραφικά περιοχή στα νότια του Δήμου. Η ομοιομορφία του βασικού τους πυρήνα δεν εμποδίζει όμως τις ποικίλες αποκλίσεις του εθιμικού από χωριό σε χωριό . Παρά τις τοπικές παραλλαγές ή τις μικρές τους διαφοροποιήσεις από κοινότητα σε κοινότητα δεν παύουν να εκφράζονται ενιαία μέσα από τις ίδιες τελετουργικές κινήσεις, την χρωματική ποικιλομορφία των ίδιων κατά βάση πλουμιστών φορεσιών, την ποικιλία των τραγουδιών και των αργών χορών τους.
Ενσαρκώνοντας πανάρχαια σύμβολα της γονιμότητας αναδεικνύουν με τα πιο εκφραστικά μέσα την ομορφιά της φύσης και της ζωής, τις αρχαίες ρίζες του εθιμικού , την εμμονή στην παράδοση και την πολύ βαθιά καταξίωση και απήχηση του εθιμικού δρώμενου στις τοπικές κοινωνίες του Τσιαρτσιαμπά μαζί με την ανάγκη για μεγαλύτερη εξωστρέφεια και προβολή αυτού παραέξω, ειδικά μετά την ένταξη αυτού στο Εθνικό Ευρετήριο της Αυλης.
Στην περαιτέρω προβολή του εθιμικού δρώμενου των Λαζαρίνων μπορούν κάλλιστα να συμβάλουν κι άλλα πράγματα, όπως επιστημονικές ημερίδες με έγκριτους επιστήμονες, κοινές συγκεντρώσεις όλων των πολιτιστικών Συλλόγων που τελούν τα Λαζαλιάτικα δρώμενα κ. α. Αυτά μόνο θετικό πρόσημο μπορεί να έχουν αφού λειτουργούν συσπειρωτικά για τους συμμετέχοντες πρωταγωνιστές των εθιμικών πρακτικών αμβλύνοντας μάλιστα κι όποιες δευτερογενείς αντιθέσεις ή φυγόκεντρες τάσεις τείνουν να εκδηλωθούν μεταξύ των κοινοτήτων έχουν παράλληλα και πολλαπλασιαστικά οφέλη για τους τουρίστες τόσο εγχωρίους όσο και ξένους !
Κοινός τόπος όλων αυτών των εκδηλώσεων δεν μπορεί παρά να είναι το Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής που αντιπροσωπεύει με τον καλύτερο τρόπο το κοινό διαχρονικό πολιτισμικό κεφάλαιο της Ελιμιώτιδας Γης. Οι εκδηλώσεις αυτές μπορούν να οργανώνονται μια εβδομάδα πριν την κορύφωση των δρώμενων , το Σάββατο δηλαδή του Φτωχολάζαρου ή την Κυριακή του Ακάθιστου Ύμνου.
Εμπειρίες ανάλογες και μάλιστα πετυχημένες προς αυτή την κατεύθυνση υπάρχουν ήδη από το 2016, όταν διοργανώθηκε η πρώτη επιστημονική ημερίδα αυτού του είδους από τον πρώην ΟΑΠΝ του Δήμου Κοζάνης με τίτλο «Οι Λαζαρίνες του Τσιαρτσιαμπά μέσα από τη ματιά του χθες, του σήμερα και του αύριο». Ο ίδιος φιλόξενος χώρος του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αγκάλιασε τότε και την πρώτη κοινή συγκέντρωση των Πολιτιστικών Συλλόγων των Κοινοτήτων που οργανώνουν τις Λαζαρίνεςγια να παρουσιάσουν ζωντανά και από κοινού διάφορες τελετουργικές πρακτικές όπως τον κορυφαίο χορό -τραγούδι «Τσιντσιρό Γαϊτάνι» μαζί με άλλα τραγούδια, εκθέσεις με παλιές φορεσιές, δημιουργία παραδοσιακού κονάκι μέσα στο ίδιο το Μουσείο κ.α.
Ανάλογες πρακτικές δοκιμασμένες κ επιτυχημένες μπορούμε να παρατηρήσουμε αρκετές γύρω μας: ξεκινώντας από την χθεσινή κοινή συνάντηση και παρέλαση όλων των Φιλαρμονικών της Κέρκυρας την Κυριακή των Βαΐων μέσα στην πόλη της Κέρκυρας ή και στην Κοζάνη ακόμα, σε μικρότερη φυσικά κλίμακα, την Κυριακή του Θωμά, μέχρι την κοινή συνάντηση των Μωμόγερων των πέντε κοινοτήτων του Δήμου Κοζάνης την προτελευταία Κυριακή των Χριστουγέννων στην κεντρική πλατεία και στους δρόμους της πόλης κ.α.
Ο Δήμος Κοζάνης και δη η νεοσύστατη Αντιδημαρχία Πολιτισμού πρεπει να μπεί μπροστάρης στην προβολή και εξωστρέφεια αυτού του υπέροχου ανοιξιάτικου εθίμου και στις παρεμφερείς και παράλληλες δράσεις . Δεν μπορεί να αποτελεί διακοσμητιικό στοιχείο που εμφανίζεται μόνο στις αντίστοιχες εκδηλώσεις για χαιρετούρες!
Όπως χαρακτηριστικά υπογραμμίζει και το ίδιο το ΥΠΠΟ δια στόματος της Υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη: «Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά μας περιέχει τεκμήρια από το βαθύ πολιτιστικό ίχνος ενός πλούσιου και ως ένα βαθμό ανεξερεύνητου παρελθόντος. Αποτελεί βασικό στοιχείο του Πολιτισμού μας. Οφείλουμε να την τιμούμε και να τη σεβόμαστε. Η σύγχρονη κοινωνία μας έχει τις ρίζες της στην παράδοση, στην ιστορία, στις εμπειρίες των ανθρώπων που προηγήθηκαν ημών σε αυτόν τον τόπο. Μέλλον χωρίς παρελθόν δεν είναι ευοίωνο».
Ευχαριστούμε όλες τις Λαζαρίνες του Δήμου μας για την ομορφιά που μας χάρισαν όλο το Σαββατοκύριακο και τις ευχόμαστε Καλό Πάσχα και του Χρόνου με υγεία!
Φανή Φτακα-Τσικριτζή
