Σάββατο του Λαζάρου στην Αιανή Κοζάνης: διαφορετικό από πέρσυ, του Αριστείδη Ρούνη*
Καθώς διήλθαμε την ημέρα του «Ακάθιστου Ύμνου» προς την Κεχαριτωμένη Θεοτόκο και Υπέρμαχο Στρατηγό, την Παναγιά, την Παρασκευή της 03ης Απριλίου 2020, και την Ε’ Κυριακή των Νηστειών, την Κυριακή της 05ης Απριλίου 2020, όπου η Χριστιανική Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά ακόμα την μνήμη της Οσίας Μαρίας της Αιγυπτίας (της οποίας η μνήμη τιμάται επιπλέον και την 01η Απριλίου εκάστου έτους), εισερχόμαστε στην έκτη εβδομάδα της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Αυτή η βδομάδα, αποκαλείται «κουφή» ή «βουβή», επειδή δεν υφίστανται ψαλμωδίες και Χαιρετισμοί, καθώς αναμένουμε τα Πάθη του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού και την Κορύφωση του Θείου δράματος.
Στο τέλος αυτής της εβδομάδας και οχτώ ημέρες πριν το Άγιο Πάσχα, η Εκκλησία τιμά την υπό του Ιησού Χριστού εκ νεκρών έγερσης, της Ανάστασης του μαθητή και φίλου Του, Λαζάρου, το γνωστό ως Σάββατο του Λαζάρου, που φέτος είναι στις 11 Απριλίου. Αποτελεί μια από τις βασικότερες θρησκευτικές εορτές στο ημερολόγιο του Ελληνικού κράτους. Όμως, αυτή τη χρονιά, η εορτή ανά την επικράτεια παρουσιάζει μεγάλες ιδιαιτερότητες. Ειδικότερα, λόγω του γεγονότος ότι η χώρα διέρχεται μια περίοδο αυξημένης απειλής της ανθρώπινης ασφάλειας υγείας, εξαιτίας της πιστοποιημένης ως «πανδημία» ασθένειας από τον νέο κορωνοϊό, και σύμφωνα με την σχετική κυβερνητική απόφαση, οι Ιεροί Ναοί της χώρας, ως και το Λαζαροσάββατο δε θα μπορούν να λειτουργήσουν, εκτός και αν υπάρχει τηλεοπτική, ραδιοφωνική ή διαδικτυακή αναμετάδοση.
Σε κάθε περίπτωση, ανάλογα με τις κατά τόπους ενορίες, ακόμα και αν πραγματοποιηθεί η Θεία Λειτουργία, ανήμερα του Σαββάτου, με την παρουσία Ιερέα και ψάλτη, δεν δύνανται να διεξαχθούν οι πολιτιστικές εκδηλώσεις της εν λόγω ημέρας, ούτε σε εξωτερικό χώρο, λόγω όχι μόνο της απαγόρευσης συνωστισμού, αλλά και της γενικότερης απαγόρευσης κυκλοφορίας, πλην αιτιολογημένης αιτίας, όπως για παράδειγμα, η αγορά ειδών πρώτης ανάγκης. Αυτές οι εκδηλώσεις ποικίλουν, απ’ άκρη σ’ άκρη στην χώρα, ανάλογα με τα ήθη και έθιμα της κάθε περιοχής της επαρχίας ή ακόμα και του κάθε χωριού και περιλαμβάνουν την παρασκευή γλυκισμάτων, την περιφορά γυναικών στους οικισμούς «πόρτα-πόρτα», την μετάβαση στον Ιερό Ναό και κυκλικό χορό. Τα λαογραφικά στοιχεία της ημέρας αυτής παρουσιάζουν σημαντικό ενδιαφέρον, που αξίζει κανείς να εξερευνήσει.
Πιο συγκεκριμένα, ας ανηφορίσουμε στα 450 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας και στον φημισμένο τόπο της Αιανής, εκεί όπου πέρσυ, όπως και κάθε έτος, αναβίωσε με τον πιο μαγευτικό τρόπο το γνωστό έθιμο του Σαββάτου του Λαζάρου, το έθιμο των «Λαζαρίνων». Η Αιανή αποτελεί Δημοτική Κοινότητα και την έδρα της Δημοτικής Ενότητας Αιανής, που ανήκει στον «καλλικρατικό» Δήμο Κοζάνης της ομώνυμης Περιφερειακής Ενότητας, που βρίσκεται στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Το έθιμο ανήκει στην κατηγορία των γυναικείων χορευτικών δρώμενων, όπου έπαιρναν μέρος μόνο τα ανήλικα κορίτσια παλαιότερα, αλλά σήμερα γυναίκες όλων των ηλικιών συμμετέχουν, με τις εντυπώσεις να «κλέβουν» οι Λαζαρίνες της προσχολικής ηλικίας. Στο έθιμο, οι Λαζαρίνες γυναίκες τραγουδάνε εκ περιτροπής, χωρίς την παρουσία μουσικών. Οι Λαζαρίνες, είναι στην ουσία, ένα «τελετουργικό», όλες οι γυναίκες εορτάζουν, έχουν την τιμητική τους, δεν ασχολούνται με δουλειές, αλλά είναι ελεύθερες από τον άντρα τους να συμμετάσχουν στο έθιμο. Μία εκπληκτική εκδήλωση, που παλαιότερα διαρκούσε τρεις ημέρες, από την Παρασκευή, πριν το Σάββατο του Λαζάρου, ως και το βράδυ της Κυριακής των Βαίων. Έτσι, η Αιανή, την ημερομηνία αυτή, αποτελεί πόλο επισκεπτών.
Περνώντας στα βασικά γνωρίσματα του δρώμενου, οι Λαζαρίνες ηλικίας έξι έως δεκαοχτώ χρονών, δηλαδή κορίτσια ανύπαντρα, σχηματίζουν παρέες, τα «μπλίκια» και το μεσημέρι του Σαββάτου τριγυρνούν στους δρόμους του χωριού και επισκέπτονται τα σπίτια, όπου τραγουδούν και χορεύουν. Τα λόγια που λένε σε κάθε τραγούδι προσαρμόζονται κατά περίπτωση στον κάθε νοικοκύρη, ο οποίος τις εύχεται να καλοπαντρευτούν. Έπειτα μεταβαίνουν στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου, όπου παίρνουν την ευλογία του Ιερέα και στην συνέχεια ακολουθεί ο «όρκος των Λαζαρίνων» ή πήδημα της Γάστρας, προτού μεταβούν όλα τα «μπλίκια» στην κεντρική πλατεία Αιανής για το «Τσινσιρό», τον «Τρανό χορό». Ο «Τρανός χορός» είναι το αποκορύφωμα του πανέμορφου «τελετουργικού», που διεξάγεται για αρκετή ώρα. Το πλήθος των παρευρισκομένων, έπειτα από κάθε τραγούδι χειροκροτεί θερμά τις Λαζαρίνες.
Καταλήγοντας, κρίνεται αξιόλογο να αναφερθεί ότι το έθιμο των «Λαζαρίνων», αποτελεί ιδιαίτερο γεγονός όλης της περιοχής, γνωστής με την ονομασία «Τσιαρτσιαμπάς», που περιλαμβάνει αρκετές κοινότητες του Δήμου της Κοζάνης, με πιθανές διαφορές, ανάλογα με τη κάθε κοινότητα. Ας ευχηθούμε να ξεπεράσει η χώρα τον κίνδυνο της ανθρώπινης υγείας, ώστε και πάλι να αναβιώσει όχι μόνο το εν λόγω έθιμο στην περιοχή, όποτε και αν έρθει αυτή η ευλογημένη ώρα, αλλά να ξεκινήσει η διεξαγωγή όλων των πολιτιστικών εκδηλώσεων στη χώρα.
Πηγή φωτογραφιών: Ο Πολιτιστικός – Λαογραφικός σύλλογος Θεσσαλονίκης «Οι Φίλοι της Παράδοσης»
*Ο Αριστείδης Ρούνης είναι Προπτυχιακός φοιτητής του Τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
